SUMERLERİN MABED VE ALEVİ CEM AYİNİ ARASINDA BENZERLİK;

        Sümer Uygarlığı, MÖ 4000'li yıllarda ilk Sümer kenti Eridu?da başladı. Eridu?da inşa edilmiş ilk Sümer Tapınağı, bir ustalık eseriydi ve birden bire ortaya çıkmıştı. Sümerler sadece usta işi bu tapınağı birden bire yapmakla kalmamışlar, birden bire yazıyı da bulmuşlardı. Bununla da kalmamışlar birden bire matbaayı ve matematik sistemini bulmuşlardı. Eski Sümer?de birdenbire mahkemeler kurulmuş, birden bire okullar açılmış, birden bire ticarethaneler ortaya çıkmıştı. Petrolün günlük hayatta sadece yakıt olarak değil aynı zamanda boya, yol yapım malzemesi, yalıtım malzemesi, yarı kıymetli taşların üretiminde hammadde olarak kullanılması hatta tıpta kullanılması, Sümerler zamanında ve birden bire olmuştu. Sümerler birden bire beyin ve göz ameliyatı yapacak kadar tıpta ilerlemişlerdir. Tıpta uzmanlık birden bire gelişmiş, birden bire eczacılık başlamış ve birden bire reçeteler yazılmıştır.

İlk meclis, ilk tarihçiler, ilk vergi, ilk vergi indirimi, ilk ilaç formülleri kitabı, ilk çiftçi yıllığı, ilk bahçecilik, ilk atasözleri, ilk masallar, ilk aşk şarkısı, ilk ninni, ilk uzun mesafe koşusu, ilk kütüphane, ilk kütüphane kataloğu ve daha birçok ilk, eski Sümer?de birden bire ortaya çıkmıştır.

Resmi tarih tarafından kabul edilmese de son dönemlerde ortaya atılan çarpıcı teze göre;

Eski dünyada ileri bir uygarlık vardı, bu uygarlık bir felaket sonucu yok oldu, bu felaketten kurtulanlar, uzun bir suskunluk döneminden sonra yeni bir uygarlık başlattılar. Bu uygarlık, Sümer Uygarlığı?dır. Bu tezi öne sürenlere göre Sümer Uygarlığı yeni bir uygarlık değil, Tufan öncesinde yeryüzünde var olmuş bir büyük uygarlığın Tufan?dan sonra hafızalarda kalmış bölümünün yeniden uyandırılmasıdır. Bu tezi öne sürenlere göre birdenbire bir uygarlık yoktu. Tufan?dan önce var olan görkemli bir uygarlık, uzun bir uyku döneminden sonra hafızalarda kalanlarla, yeniden var edilmişti.

Sümer inanışının içindeki Alevi izleri bizi, Tufan öncesi Alevi geçmişine götürebilir. Nasıl ki Sümer Uygarlığı Tufan öncesi bir büyük uygarlığın arta kalanlarıdır, Sümer inanış sistemi de Tufan öncesi bir büyük inanıştan hafızalarda kalanlar olmalıdır. Gösterişli ayinler, ritüeller ve törenlerden oluşan, çok renkli ve zengin öğeler içeren Sümer inanışı da birdenbire ortaya çıkmadı. Sümer inanışı Tufan?dan önceki büyük uygarlığa ait görkemli bir inanışın yıpranmış, unutulmuş biraz da bozulmuş haliydi.

Sümer İnanışının içindeki birçok temel öğe ve ritüel başta insanın Yaratılış hikayesi ve ibadet biçimleri olmak üzere Alevi kaynaklıdır. Sümerler?den kalan kil tabletlerde Aleviliğin izleri, Naakal yazıtlarında olduğundan daha açık ve daha belirgindir.

Tevrat?tan binlerce yıl önce yazılmış beş bin yıllık bir Sümer tabletinde, Alevi Cem Törenleri?nde ?On İki Hizmet? adı altında on iki Alevi Babası tarafından yerine getirilen hizmetler ve Ayin-i Cem?in hazırlık aşamaları, bugünün Alevi Cem Törenleri?ndeki uygulamalarla birebir örtüşen bir benzerlikle anlatılmıştır.

Ayin-i Cem, Alevi inanışının temel taşıdır. Ritüeller, danslar, müzik ve semboller yardımı ile kadim bilgilerin binlerce yıldır sır perdeleri altında kuşaktan kuşağa aktarılmasına aracı olmuştur.

Ayin-i Cemler, Cem Evi?nin ayin için hazırlanması ile başlar, ayinde sunulacak yiyecekler, (lokma), içkiler (dem) ve Ayin-i Cem?i başlatacak çerağ (çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yöneten Pir on iki hizmetliyi seçer ve bir ışık (çerağ) yakılması ile Ayin-i Cem başlar.

Ünlü Sümerolog Samuel Noah Kramer, ?Sümerler? adlı kitabında yer alan bir Sümer silindir tabletinde, beş bin yıl öncesinin Ayin-i Cem hazırlıkları şöyle anlatılıyor;

Gudea bir dizi ilahın yardımıyla tapınağı (cem evi) temizledi...törende (Ayin-i Cem) kullanılacak bütün yiyecekler (lokma) adak içkilerini (dem) ve tütsüleri (çerağ) hazırladı... Bunun ardından tapınağın (cem evi) gereksinimlerini karşılayacak bir gurup Tanrı?yı (on iki hizmetli) atama işine geçti.?

Ayin-i Cem?in on iki hizmetlisi Sümer tabletinde teker teker sayılmış. Alevi Ayin-i Cemleri?nde Cem?in hazırlanışı ve on iki hizmetlinin seçilmesi ve on iki hizmetlinin hizmetini yerine getirmesi bugün bile beş bin yıl önce Sümer Ülkesi?nde yapıldığı hali ile uygulanmaktadır. Ayin-i Cem yerinin önceden hazırlanması, ihtiyaçların önceden giderilmesi, Ayin-i Cem?i yönetecek on iki hizmet babasının seçimi hep aynıdır. Beş bin yılda değişen kimi hizmetlerin isimleri olmuştur ki, değişen sosyal hayat ve değişen ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu son derece olağandır.

Sümer tabletinde anlatılan metnin ilerleyen kısmında, gökyüzünde insan yaratma odalarında yaratılan Lahar ve Aşnan yeryüzüne indirilir. Aynen Tevrat?ta geçen Habil ve Kayin hikâyesinde olduğu gibi Lahar çoban olur, Aşnan çiftçi olur. Lahar ve Aşnan aynen Habil ve Kayin hikâyesinde olduğu gibi birbirleri ile kavga ederler. Bu Yaratılış öyküsünü Tevrat?tan ayıran tek fark, Habil ve Kayin Havva?dan doğmuşken, Lahar ve Aşnan Tanrıların insan yaratma odalarında yaratılmışlardır. Belirtmekte fayda var ki Sümer tableti Tevrat?tan 2700 yıl önce yazılmıştı.

Sümer tabletlerinde tanrılar olarak tanımlanan varlıkların, Alevi anlatımlardaki kırkların karşılığı olduğu açıktır. Bir sonraki bölümde görüleceği gibi bu varlıklar Tevrat?ta Elohim (İlahlar) olarak geçer. Sümer tabletleri ile bize ulaşan Sümer Yaratılış Mitleri incelendiğinde, bu varlıkların daha yaşlı bir gökyüzünden yeryüzüne inmiş, yeryüzündeki insansı varlıkların evrimleşme düzeyinden daha fazla evrimleşmiş daha gelişmiş varlıklar olduğu anlaşılacaktır.

Bu varlıkların Sümer tabletlerinde tanrılar olarak adlandırılması Sümer dili içinde son derece normaldi, çünkü Tanrı?nın Sümer dilindeki karşılığı ?ten-gri? idi ve ten-gri Sümer dilinde gökyüzü demektir. Krallık yeryüzüne, gökyüzünden ?ten-gri?ler aracılığı ile inmişti.

Bu varlıklar gökyüzünden geldikleri için Sümerler?in ataları onlara, gökyüzü anlamında ?ten-gri? adını verdiler, ancak aynı zamanda bu varlıklar yeryüzünden seçtikleri bir varlığa genetik müdahalede bulunarak insanı yaratmışlardı. Bu yaratıcılık vasıflarından dolayı ten-gri sözcüğünün ikinci bir anlamı daha vardı: Yaradan. Bu yüzden ten-gri (yani Tanrı) Sümer dilinde iki anlamda kullanılmıştır. Gökyüzü ve Yaradan.

Sümerler?in kökenini işaret etmesi bakımından burada bir parantez açarak belirtmek gerekir ki; Ten-gri sözcüğüne Orhun Yazıtları?nda da rastlanır. Üstelik bu sözcüğün bu Yazıtlarda da tıpkı Sümer dilinde olduğu gibi iki anlamı vardır; Gökyüzü ve Tanrı.

GUDEA’NIN YENİ MABEDE GİRİŞ AYİNİ İLE ALEVİLERİN CEM AYİNİ
Gudea, Sumer devlet adamı ve Lagaş kent devletinin yöneticisidir. Yaklaşık olarak M.Ö. 2200 yılları civarında hüküm sürmüştür ve yaşamıyla ilgili fazla bilgi yoktur. Lagaş kenti onun döneminde en parlak zamanını yaşamıştır. Özellikle kültür alanında büyük gelişmeler yaşanmış ve Sumer edebiyatı doruk noktasına ulaşmıştır.

Bu kısa bilgiden sonra gelelim esas konumuza. Konumuz, Alevi kardeşlerimizin Cem Ayini ile Lagaş kralı Gudea’nın Ningirsu Mabedi’nin inşasından sonra yaptırdığı törenin birbirine benzetilmesidir. Bu konuda Muharrem Kılıç, “Ses Dergisi’nin Ocak 2011 sayısı”nda ve Hüsnü Merdanoğlu ise “Kemalizm ile Bütünleşerek Alevilik” kitabında bu benzetmeye değinmişlerdir.

İlk olarak Alevi kardeşlerimizin Cem Ayini’ni ele alalım. Cem ayini yapılması için Cem Evi düzene sokularak, temizlenir. Ayinde sunulacak çeşitli yemekler, içecekler (dem) ve çerağ (çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yönetecek pir (ya da dede) törende hizmet görecek 12 görevliyi seçer. Bu hazırlıklar bittikten sonra Cem Ayini, çerağ uyarılması ya da delil uyarılması adı verilen ritüelle başlar. Cem Ayini’nde görev alan hizmetkarlar şunlardır:

1.Pir mürşit
2.Rehber
3.Gözcü (yoklamacı)
4.Çerağcı (delilci)
5.Zakir
6.Süpürgeci
7.Kurbancı veya sofracı
8.Sucu (saka)
9.Peyik
10.Temizlikçi
11.Kuyucu
12.Kapıcı

Sumerlilerin Lagaş şehri kralı Gudea’nın Yeni Mabede Giriş Ayini’nde ise Gudea Tanrı Ningirsu için bir mabet/tanrı evi yaptırır. Mabedin yapımıyla ilgili olarak gördüğü rüyaları, yapı başlamadan evvel yapılan temizliği, yapı malzemelerini, malzemelerin getirildiği yerleri ve yapı bittikten sonra yapılan törenleri 1400 satır halinde, silindir şeklindeki bir kil üzerine yazdırmıştır. Bu silindir üzerindeki bilgilerden, mabedin yapımı bittikten sonra yakılan tütsüler, yapılan temizlik ve diğer işler için atananların sayısı gibi verilerin Cem Ayini’ne benzediği görülmekte. Cem Ayini’nde olduğu gibi, burada da Mabet’teki işler için atanan kişi sayısı 12. Bunlar sırasıyla şöyledir:

1.Arabacı
2.Kahya
3.Mübaşir
4.Silahşor,
5.Müzisyen
6.Kuşbaz
7.Keçi çobanı
8.Dalyan denetleyicisi
9.Haberci
10.Tahıl denetleyicisi
11.Mabeyinci
12.Kapı bekçisi

Hüsnü Merdanoğlu’nun görüşüne göre Sumer ve Alevi görevlilerde olan farklılıklar, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yapılan Cem Ayini’ndeki farklılıklardan fazla olmadığı yönünde. Sumer törenide Cem töreninde olduğu gibi müzik eşliğinde yapılmakta. Cem Ayini’nde “zakir” denilen görevli “bağlama” çalmakta, Sumerlerde ise müzisyenler “balag” adlı bir müzik aleti çalmakta. Bağlama ve Balag, birbirlerine fonetik olarak çok yakınlar ve birbirlerine ne kadar da benziyorlar.

Yukarıda anlattığımız gibi her iki kültürde benzerlik olabilir mi diye karşılaştırmalar yaptık. Arada binlerce yıllık zaman farkı var. Alevi kardeşlerimizin dini inançlarından Hz.Ali ve Müslümanlık ayrı tutularsa diğer ögelerin zaten Orta Asya Türk kültüründen geldiği ve hiçbir fark olmadığı görülmekte. Bu bilgiler ışığında Sumerlerde Türklerin bir kolu ise, bunu yadırgamamak gerekir. Adetlerin birbirine benzemesi gayet doğaldır. Bu bağlantı görmezden gelinmemeli.

Sonraki yazılarımda görüşmek üzere esenlikle kalın.
Dip.Ark. Kadir YILDIRIMSAL
e-mail: kyildirimsal@istanbul.com

James Churchward tarafından batı Tibet?te bir manastırda bulunarak okunan Naakal Yazıtları, Tufan ile birlikte sular altında kalan Uygur İmparatorluğu?ndan kurtarılarak Batı Tibet?e taşınmış kutsal belgelerdi. Sümerler de büyük bir ihtimalle Tufan?la birlikte Asya içlerinden kopup, suların önünden kaçarak Asya içlerinden, Tufan?dan en az etkilenen bir bölgeye, Aşağı Mezopotamya?ya gelerek yerleşmişlerdi.

Tufan?dan sonra Orta Asya?da kalarak yurtlarını terk etmeyen Türkler de muhtemelen o bölgeden göçerek Aşağı Mezopotamya?ya yerleşen Sümerliler gibi gökte (ten-gri gibi tengri de olmuş) yaratıldıklarına dair inançlarını binlerce yıl boyunca korumuş olmalılar.

Temel anlatımları aynı olsa da Alevi inanışı Sümerler?in elinde hayli bozulmuş ve Alevi inanışının esası olan ?Varlığın Birliği? çok tanrılı bir dine dönüşmüştür. En azından Sümer inanışının görünümü böyledir. Sümer ?Ten-gri?lerini gökyüzü, gökyüzünden gelenler ve gökyüzünden gelip genetik müdahale ile insanı oluşturan varlıklar olarak anlarsak, zihnimizde Sümer inanışının çoktanrılı bir din olmama ihtimali belirir. Bu, ten-gri sözcüğünü nasıl anlayacağımıza bağlıdır.

Geniş halk kitleleri tarafından algılanan biçimi ile Sümer İnanışı, çok tanrılı bir dindi ancak Tanrı sözcüğünün Sümer dilinde Allah karşılığında kullanılmadığı açıktır. Sümercede Ten-gri sözcüğü gökyüzünden gelenleri ifade ediyordu, ancak bu doğru anlaşılmadı ve zaman içinde Sümer Dini bozuldu ve özünden uzaklaştı. Alevi sırrının sıkı sıkıya korunması, bu sırrın sahiplerinin sırrı ancak onu anlayabilecek, kavrayabilecek ve koruyabilecek erdem ve bilgelikteki eğitimli kişilere aktarmasının asıl nedenlerinden biri sırrın avam elinde bu tür deformasyonunu engellemektir.

Alevi sırrını anlamak da, anlatmak da, taşımak da, korumak da hayli zordur. Sümerler Alevi inanışının kimi parçalarını ve ritüellerini kendi inanç sistemlerine katmış olsalar da, bu inanışı koruyamamış hatta yozlaştırmışlardır. Sümer inanış sistemi bizi Alevi geçmişine ulaştıracak izler barındırdığı için önemlidir.

Sezgilerimize güvenerek şunu söyleyebiliriz: Orta Asya yeryüzünde Tufan?dan en fazla etkilenen yerlerden biriydi. Anayurtları sular altında kaldıktan sonra Sümerliler sellerin önünden kaçarak Aşağı Mezopotamya?ya gelmişler ve asıl yurtlarından? Pek çok uzakta olan evi ERİDU?yu kurmuşlardı.